Тутарстанри Рункӑри пӗтӗмӗшле пӗлӳ паракан вӑтам шкулта Пӑва районӗнчи шкулсенче чӑваш чӗлхипе литературине вӗрентекенсем хӑйсен черетлӗ ларӑвне пуҫтарӑннӑ. Ку ларӑва чӑваш литература классикӗ К.В. Иванов ҫуралнӑранпа 125 ҫул ҫитнине халалланӑ.
Чи малтанах учительсем ҫак шкулта чӑваш чӗлхипе литературине вӗрентекен Н. Сайкина ирттернӗ уҫӑ урокра пулнӑ. 8-мӗш класра вӗренекенсем «Константин Ивановпа Габдулла Тукай пурнӑҫӗпе пултарулӑхӗнчи пӗрпеклӗхсемпе уйрӑмлӑхсем» темӑпа иртнӗ урока тӗплӗн хатӗрленнӗ-мӗн: поэтсем ҫинчен хӑтлавсем хатӗрленӗ, кӗнекесен выставкине йӗркеленӗ, сӑвӑсем пӑхмасӑр вӗреннӗ. «Уҫӑ урока ирттернӗ чух учителӗн тӗрлӗ енлӗ пултарулӑхӗ палӑрчӗ», — тесе ӗнентерет «Сувар» хаҫат.
«Туслӑ икӗ халӑхӑн пӗр вӑхӑтра пурӑннӑ чаплӑ поэчӗсен шӑписем пӗрешкелех пулнӑ: сахал вӗреннӗ, вырӑс поэчӗсен хайлавӗсене куҫарнӑ, халӑх сӑмахлӑхне пухнӑ, революцие хутшӑннӑ, халӑхӑн асаплӑ пурнӑҫӗ ҫинчен ҫырнӑ, авланман, пӗр чирпех чирленӗ, ҫамрӑкла вилнӗ, каярахпа иккӗшӗ те халӑх хисепне, юратӑвне тивӗҫнӗ...», — хыпарлать хаҫат.
Раштавӑн 2-мӗшӗнче Вӑрмарти историпе таврапӗлӳ музейӗнче «Юрӑпа эп пурнӑҫа юратрӑм...» литература уявӗ иртнӗ. Ӑна паллӑ чӑваш поэчӗ Валентин Урташ ҫуралнӑранпа 90 ҫул ҫитнине халалланӑ.
Мероприятие хутшӑннӑ Вӑрмарти Г.Е. Егоров ячӗллӗ вӑтам шкул ачисем Урташ сӑввисене вуланӑ. Поэтӑн пултарулӑхӗпе тата пурнӑҫӗпе музей ертӳҫи В.Е. Цыфаркин паллаштарнӑ.
Выӑрнтисем пӗлтернӗ тӑрӑх, хӑй вӑхӑтӗнче Урташ Вӑрмар районӗнче пӗрре кӑна мар пулнӑ, шкул ачисемпе курнӑҫнӑ, пултарулӑх каҫӗсем йӗркеленӗ. Вӑрмарта пурӑннӑ тата ӗҫленӗ Александр Сергеев композитор Урташ сӑввисене юрра хывнӑ. «Парне» фольклор ушкӑнӗ вӗсене шӑрантарнӑ та.
Пултарулӑх каҫне йыхравланисене «Валентин Урташ» документлӑ фильм та кӑтартнӑ. Поэтӑн тӑван кӗтесӗ, Тутарстанри Пӑва районӗнчи Раккасси, сахал мар ҫыравҫӑпа поэта ҫуратса ӳстернӗ, кунтах Мӗтри Юман та, Краснов Асли те, Краснов Кӗҫӗнни те, Николай Симунов та, Константин Петров та, Владимир Чебоксаров та... Литература уявне ҫыравҫӑн ентешӗсем те пырса ҫитнӗ.
Патӑрьел районӗнчи Ҫӗньялти «Илем» фольклор ансамблӗ нумаях пулмасть Турханти психоневрологи центрӗнче пулнӑ. Унта пурӑнакансем вӗсене хапӑлласа кӗтсе илнӗ. Зал лӑк тулли пулнӑ.
«Илем» фольклор ансамблӗ 1991 ҫулта йӗркеленнӗ. Ун чухне унӑн ертӳҫи мусӑкҫӑ, вӗрентекен, ЧР культурӑн тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ, ЧР тава тивӗҫлӗ вӗрентекенӗ Владимир Антонов пулнӑ. Паянхи кун та вӑл ушкӑна ертсе пырать.
«Илем» фольклор ушкӑнне 1999 ҫулта халӑх ятне панӑ. Вӑл Патӑрьел, Улатӑр, Комсомольски, Шӑмӑршӑ, Елчӗк районӗсенче, Шупашкарта, Чӗмпӗрте, Мускавра, Чӗмпӗр районӗнчи Чӑнлӑ районӗнче, Тутарстанри Пӑва, Теччӗ районӗсенче концертпа пӗрре мар пулнӑ.
Пӗтӗм тутарсен общество центрӗн Курултайӗ Пушкӑртстанри тутарсем пурӑнакан пая Тутарстанпа пӗрлештерес ыйтӑва ҫӗкленӗ. Съезд резолюцине ҫу уйӑхӗн 17-мӗшӗнче «Звезда Поволжья» хаҫатра пичетленӗ.
Курултай палӑртнӑ тӑрӑх, Пушкӑрт Республикинче тутарсен йышӗ — иккӗмӗш вырӑнта (пӗрремӗш вырӑнта, паллах, Тутарстан). Съезд шухӑшӗпе, тутарсен ушкӑнне культурӑпа вӗренӳ ыйтӑвӗсене уҫӑмлатас, республикӑн политика ертӳлӗхӗн шайӗнче вӗсен ыйтӑвӗсене шута илес ҫӗрте хӗсӗрлеҫҫӗ-мӗн.
«Пушкӑртстанри тутарсен йышӗ Тутарстанра пурӑнакансеннипе танах. Анчах вӗсем хӑйсен нацине аталантарас тӗллевпе патшалӑх тата ытти пулӑшупа усӑ курманпа пӗрех. Курултай кунашкаллине хирӗҫ. Тутарсем кирек ӑҫта пурӑнсан та Раҫҫейӗн пӗрлӗхлӗ тата пайланман халӑхӗ. Вӗсем нацие аталантармашкӑн Раҫҫейӗн ытти халӑхӗпе танах тивӗҫлӗ», — тенӗ резолюцире.
Ҫавӑнпа Курултай, пӗрремӗшӗнчен, Пушкӑртстанра тутар чӗлхине патшалӑх чӗлхи туса хума тӗллевленнӗ. Иккӗмӗшӗнчен, референдум йӗркелесшӗн («тутар халӑхӗллӗ Уфимск кӗпернин пайне Тутарстанпа пӗрлештересси»).
Аса илтермелле: 2012 ҫулхи кӗркунне ЧР Патшалӑх Канашне республика чиккине пӑхса тухма сӗннӗ.
Чӑваш чӗлхи кунӗ тӗлне эпир пуҫарнӑ «Чӑваш ачи, сассуна пар!» конкурса майӗпен ӗҫсем килсе тӑра пуҫларӗҫ-ха. Паянхи кун тӗлне вӗсен йышӗ 20 ҫитрӗ.
Ӗҫсем Муркаш, Куславкка, Елчӗк, Шупашкар районӗсенчен, Шупашкарпа Ҫӗрпӳ хулисенчен ҫитрӗҫ. Республика тулашӗнчисем те айккинче тӑрас темен — Тутарстанри Пӑва районӗнчи Тутиел шкулӗнчен 5 видеосӑвӑ ҫитрӗ. Тӑрӑшса тунӑ ӗҫсем те пур, ахаль ҫырнисем те. Пурне те малти вырӑна тухма ӑнӑҫу сунатпӑр! Кашни 20 видеосӑвӑпа «Шкул ТВ» каналӗнче паллашма пулать: www.youtube.com/playlist?list=PLhm2wH_6q1BLcLWij46nFSfNk58vw2kE_. Хутшӑнакансен йышӗпе паллашас тесен ҫак документа (Google Docs-ра хатӗрленӗ, пурте курма пултараҫҫӗ) уҫма пултаратӑр.
Асаилтеретпӗр, «Чӑваш ачи, сассуна пар!» видеосӑвӑсен ӑмӑртӑвне Чӑваш халӑх сайчӗ, Тӗнче тетелӗнчи «Сӑвар ТВ» каналпа «Шкул ТВ» канал, Чӑваш чӗлхин инҫет вӗренӳ центрӗ пӗрле пуҫартӑмӑр.
Елчӗк районӗнчи Лаш-Таяпара вырӑнти ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗн парнисене ҫӗнсе илессишӗн йӗлтӗрҫӗсен ӑмӑртӑвӗ иртнӗ. Светлана Ермакова пуҫлӑх йӗлтӗрҫӗсем валли ҫулсерен ӑмӑрту ирттерет иккен. Хальхинче те халӑх йышлӑ пухӑннӑ.
Тупӑшӑва кӳршӗллӗ Шӑмӑршӑ районӗнчи Карапай Шӑмӑршӑри, Тутар Республикинчи Пӑва районӗнчи спортсменсем те пырса ҫитнӗ. Ҫавсен хушшинче Чӑваш Енӗн чемпионӗсемпе призерӗсем Денис Ермолаев, Дарья Ермолаева, Евгений Карпов, Елена Иванова, Кирилл Степанов та пулнӑ. Ҫавсемпе Шӑмалак шкул ачисем — Светлана Сергеева, Роман Романов, Семен Львов, Ирина Матвеева — тивӗҫлипе тупӑшнӑ.
Вырӑнти ял тӑрӑхӗн депутачӗ Александр Ермолаев йӗлтӗрҫӗсене хӑй ятӗнчен парнесемпе хавхалантарнӑ. Александр Гаврилов усламҫӑ тутлӑ апатпа хӑналанӑ.
Ҫак уйӑхра Тутар Республикинче харӑсах темиҫе районта чӑваш уявӗсем иртмелле. Кун пирки асӑннӑ тӑрӑхри ентешӗмӗрсен «Сувар» хаҫачӗ халӑх тетелӗсенчен пӗринче хыпарланӑ.
Ҫак вырсарникун, ҫӗртмен 23-мӗшӗнче, Павлӑ районӗнче Ҫимӗк уявне палӑртӗҫ. Тепӗр 5 кунтан, 28-мӗшӗнче, Аксу районӗнчи Сӗнчелӗнче авалхи праҫниксенчен пӗрне — Уяв — йӗркелӗҫ. Тепӗр кунхине Элмет районӗнчи Суркинӑра Учук фестивалӗ иртмелле. Ҫав кунах Пӑва районӗнчи Пӳркелӗнче те ҫынсене савӑнӑҫлӑ мероприяти — Хӑят уявӗ — пухӗ. Уйӑхӑн юлашки кунӗнче вара Нӑрлатра Уяв иртӗ.
Нумай пулмасть, пушӑн 23-мӗшӗнче, Тутарстанри Пӳркел ялӗнче Иван Юркинӑн 150 ҫулне паллӑ турӗҫ. Шавлӑ иртрӗ уяв — унта тӗрлӗ енчи чӑвашсем пухӑнчӗҫ — ял халахӗ, Хусанти, Шупашкарти хӑнасем. Чӗмпӗр, Мускав, Теччӗпе Пӑва тӑрӑхӗсенчен те ҫитрӗҫ.
Уяв ялти Культура ҫуртенче 11 сехетре пуҫланчӗ. Пухӑннӑ хӑнасене Пӳркел ял тӑрӑхӗн культура ӗҫченӗсем питӗ чаплӑ концерт йӗркелесе пултарулӑхне кӑтартрӗҫ. Уява Пӳркел шкулӗн вӗрентекенӗ Марина Вериялова ертсе пычӗ.
Хӑнасем Юркка Иванӗ пурӑннӑ ҫурт патне те ҫитсе курчӗҫ — кунта асӑну хӑми уҫрӗҫ. Иван Николаевич чул ҫурчӗ клубран инҫе мар вырнаҫнӑ, вӑл питӗ тирпейлӗ курӑнса тӑрать. 1988 ҫултанпа унта музей вырнаҫнӑ. Музее тытса, пӑхса, пуянлатса тӑраканни — чӑваш халӑх академикӗ Анатолий Малышев.
Сӑнсем (42)
Ульяновск хулин «Губернаторский» Культура керменӗнче облаҫри чӑваш юрӑҫисен XI «Чӑваш шӑпчӑкӗ» фестиваль-конкурсӗ иртрӗ. Юрӑҫсен ӑмӑртӑвне ертсе пыма Шупашкартан ятарласа «Асамат» ушкӑн ертӳҫи Леонид Антонов килнӗ. Валентина Тарават, Светлана Печникова пек искусство ӗҫченӗсем хутшӑнни мероприяти шайне ҫӗклерӗ.
Конкурса хутшӑнакан яшсемпе хӗрсен пултарулӑхне хак паракан сумлӑ жюри хушшинче Тутарстанра ҫуралса ӳснӗ ҫынсем те пур. Ку, паллах, хальхи вӑхӑтра Чӗмпӗр тӑрӑхӗнче пурӑнакан тутарстансене хумхантарать те, хавхалантарать те. Пӗр сӑмахпа каласан мӑнаҫлӑх ҫуратать! Жюри председателӗн тивӗҫне пурнӑҫлама «Хусан чӑвашӗсем» ушкӑнӑн ертӳҫине Алексей Наумов композитора шанса панӑ. Куракансем хушшинче тӑхӑрьялсем нумай пулни сисӗнет.
Тутарстансем йышпа кӑна мар, талантпа та ирттереҫҫӗ. Конкурсантсен хушшинче Нурлат районӗнчен тухнӑ хӳхӗм юрӑҫ Катя Артемьева пултарулӑхӗпе палӑрчӗ. Чи савӑнмалли вара жюри пӗтӗмлетӗвӗнче пулчӗ. Гран-прине ҫӗнсе илекенӗ Пӑва районне кӗрекен Шемек ялӗнче ҫуралнӑ чиперкке Екатерина Карамзина пулчӗ. Вӑл Шемек тата Пӳркел ялӗсен шкулӗсенче вӗреннӗ, халӗ Ульяновскра авиаци институтӗнче пӗлӳ илет.
Раштавӑн 25-мӗшӗнче Чӑваш АССРӗн тава тивӑҫлӗ ӳнер ӗҫченӗ Александр Кӑлкан ҫуралнӑранпа 100 ҫул ҫитрӗ. Ҫак паллӑ пулӑма халалласа вӑл пурӑннӑ тата ӗҫленӗ ҫурт (Ленин пр., 24 ҫ.) умӗнче митинг иртрӗ. Унта Чӑваш Республикин Профессионал писательсен союзӗн членӗсем, ҫыравҫӑн тӑванӗсем хутшӑнчӗҫ. Александр Кӑлкан пултарулӑхӗ нумай енлӗ — вӑл драматург та, сӑвӑҫ та, журналист та, сатирик та, тӑлмач та. Александр Дмитриевич вырӑс тата ют ҫӗршыв классикӗсен: Шекспир, Островский, Гоголь тата ыттисен хайлавӗсене чӑвашла куҫарнӑ. Ҫавӑн пекех вӑл юптарусем ҫырнӑ. Вӗсене пӗчӗккисем те, ҫитӗннисем те юратса вуланӑ. Ӑна «чӑвашсен Крыловӗ» тенӗ. Александр Кӑлкан уйрӑмах шӳтлӗ хайлавсем ҫырассипе палӑрнӑ. Вӑл пурнӑҫри ҫитменлӗхсенчен тӑрӑхлама юратнӑ.
Митинга хутшӑнакансем ҫыравҫӑ асӑну хӑми умне чечексем хучӗҫ.
Александр Кӑлкана вӑл ҫуралса ӳснӗ тӑрӑхра — Тутарстанӑн Пӑва районӗнче те — чысларӗҫ.
+10.3 °C